Jak przebiega ustalenie władzy rodzicielskiej?

Ustalenie zakresu wykonywania władzy rodzicielskiej najczęściej ma miejsce podczas sprawy rozwodowej, której jest obligatoryjnym elementem. Choć władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom od momentu narodzin dziecka aż do osiągnięcia przez nie pełnoletniości, istnieją okoliczności, w których sąd może ją ograniczyć jednemu z rodziców lub całkowicie go tej władzy pozbawić. Co warto wiedzieć o ustalaniu władzy rodzicielskiej?

Sposoby ustalania władzy rodzicielskiej przez sąd

Jeżeli małżonkowie będący w toku postępowania rozwodowego lub separacyjnego mają wspólne, małoletnie dzieci, sąd obowiązany jest do rozstrzygnięcia o zakresie ich władzy rodzicielskiej, kierując się przede wszystkim dobrem dzieci. Obowiązek ten wynika z braku możliwości zgodnego i harmonijnego sprawowania opieki przez rodziców, w szczególności w sytuacji, gdy są oni w konflikcie. Wówczas wzajemne roszczenia i oskarżenia przysłaniają rodzicom dobre dziecka, które zgodnie z prawem powinno być dla nich priorytetowe. Sposoby, w jakie sąd może rozstrzygać władzę małżonków nad dzieckiem, zależą od obecnego stanu faktycznego, który jest przez sąd skrupulatnie badany. Pod uwagę brane są takie okoliczności, jak m.in. warunki, jakie rodzic może dziecku zapewnić, wiek dziecka, jego więź z każdym z rodziców czy to, które z małżonków daje większą gwarancję troski o fizyczny i duchowy rozwój tego dziecka.

Każdy przypadek rozpatrywany jest indywidualnie i nie istnieje jeden uniwersalny model orzekania w przedmiocie ustalania władzy rodzicielskiej. Ponadto zawarty w wyroku orzekającym rozwód sposób wykonywania władzy rodzicielskiej zgodnie z art. 106 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego może ulec zmianie, jeżeli wymaga tego dobro dziecka – dodaje nasz rozmówca z Kancelarii Prawnej Doroty Giesek w Gdańsku.

Ustalenie władzy rodzicielskiej a wywiad środowiskowy

Badając okoliczności danej sprawy, sąd bierze pod uwagę nie tylko zeznania rodziców małoletniego dziecka, ale także zgromadzony w danej sprawie materiał dowodowy. Jednym z najczęściej stosowanych podczas ustalania władzy rodzicielskiej środków jest wywiad środowiskowy. Polega on na zleceniu kuratorowi zbadania oraz ustalenia sytuacji bytowej i wychowawczej dziecka. Na ogół spotkanie z kuratorem ma miejsce jeszcze przed pierwszą rozprawą rozwodową, ponieważ na jego podstawie kurator wydaje stosowną opinię, będącą cenną wskazówką dla sądu podczas ustalania władzy rodzicielskiej. Kurator, w zależności od sprawy, może złożyć jednemu lub obojgu rodzicom niezapowiedzianą wizytę, podczas której dyskretnie oceni warunki, jakie dany rodzic jest w stanie zapewnić małoletniemu dziecku. Ponadto podczas wizyty kurator rozmawia z rodzicem, m.in. aby poznać jego obecną sytuację życiową czy ocenić relację z dzieckiem. Zdarza się, że kurator rozmawia również dzieckiem, dzięki czemu może zyskać pełen obraz dotyczący dotychczasowego sprawowania nad nim opieki przez rodziców. Kurator przeprowadza wywiad środowiskowy w taki sposób, aby nie narażać małoletniego na niepotrzebny stres.

Pozostawienie pełni władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom

W sytuacji, gdy małżonkowie mimo trwającego rozwodu bądź separacji pozostają w dobrych relacjach ze sobą, sąd może orzec o pozostawieniu pełni władzy rodzicielskiej każdemu z nich. Takie rozstrzygnięcie ma miejsce wyłącznie wtedy, gdy sąd może oczekiwać, że rodzice będą zgodnie współdziałać w sprawach dziecka, mając na względzie przede wszystkim jego dobro. Na zgodny wniosek stron sąd może odstąpić od orzekania o kontaktach z dzieckiem oraz powierzyć władzę obojgu rodzicom. Mogą oni przedstawić w sądzie stosowny wniosek, który szczegółowo i w sposób egzekwowalny reguluje to, jak będzie przebiegać opieka nad małoletnim dzieckiem po ustaniu małżeństwa. Takie rozwiązanie znajduje swoje uzasadnienie w prawie dziecka do wychowania przez oboje rodziców. Zasady, jakie małżonkowie wspólnie ustalili, powinny uwzględniać przede wszystkim interes dziecka i interes społeczny. Pod uwagę należy wziąć także, że dziecko ma niezbywalne prawo do stabilizacji życiowej, dlatego też wniosek o ustalenie przez sąd opieki naprzemiennej jest oddalany. Model naprzemienny zaspokaja wyłącznie potrzeby rodziców, narażając tym samym dziecko na ciągłe zmiany środowiska.

Ograniczenie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców

Gdy rodzice małoletniego dziecka nie są w stanie dojść do porozumienia w kwestii opieki nad nim, sąd może ograniczyć jednemu z nich prawa rodzicielskie. Mówimy wówczas o niezawinionym ograniczeniu władzy rodzicielskiej, które jest konsekwencją życia rodziców dziecka w rozłączeniu. Pełnię władz pozostawia się temu z rodziców, z którym dziecko przebywa na stałe. Ograniczenie to polega na tym, że rodzic posiadający pełnię praw podejmuje samodzielnie wszelkie bieżące decyzje dotyczące dziecka, bez konieczności konsultowania ich z byłym małżonkiem. Natomiast rodzic, któremu ograniczono władzę rodzicielską, nadal ma prawo do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka. Dotyczą one m.in. miejsca stałego pobytu małoletniego dziecka, edukacji, wyjazdów zagranicznych, decyzji związanych z leczeniem dziecka czy sposobu lub wyboru miejsca wypoczynku dziecka. Ponieważ ograniczenie praw rodzicielskich w toku postępowania rozwodowego najczęściej ma swoje źródło w konflikcie między małżonkami, ustalenie władzy rodzicielskiej rozszerzane jest o określenie czasu i miejsca widywania się rodzica o ograniczonych prawach z małoletnim dzieckiem.

Pozbawienie praw rodzicielskich jednego z rodziców

Przy ustalaniu władzy rodzicielskiej sąd może również całkowicie pozbawić jej jednego z małżonków. Muszą jednak ku temu zaistnieć uzasadnione przesłanki. Pozbawienie praw rodzicielskich jest bezdyskusyjne, gdy jeden z rodziców dopuszcza się rażących zaniedbań względem dziecka, nie interesuje się nim, nie spędza z nim czasu, bądź nadużywa władzy rodzicielskiej, stosując wobec dziecka przemoc fizyczną lub psychiczną lub zmuszając je do pracy. O odebraniu władzy rodzicielskiej przesądzić może także negatywny wpływ rodzica na bezpieczeństwo i rozwój dziecka, np. przez uzależnienie, demoralizujący wpływ czy uporczywe uchylanie się od płacenia alimentów na jego rzecz. Ponadto pozbawienie praw rodzicielskich może mieć charakter niezawiniony. Ma to miejsce w sytuacji, gdy rodzic z przyczyn od siebie niezależnych nie jest w stanie pełnić władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem, np. w przypadku stałego pobytu za granicą lub ciężkiej, przewlekłej choroby.