Podstawowe zasady dziedziczenia

Kwestia spadku należy do takiej dziedziny życia, która dotyczy lub w pewnym momencie będzie dotyczył niemal każdego. Może przejawiać się w konieczności spisania testamentu lub w staniu się spadkobiercą. Obowiązujące w naszym kraju prawo mówi o dwóch porządkach dziedziczenia. Przeczytaj poniższy artykuł i zapoznaj się z podstawowymi zasadami ustanawiania i otrzymywania spadku. 

Dziedziczenie ustawowe – czym jest i na czym polega?

Jeśli spadkodawca nie sporządził testamentu lub jeśli spadkobierca nie chce lub nie może nabyć spadku, dziedziczenie odbywa się zgodnie z przepisami obowiązującymi w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z dziedziczeniem ustawowym, pierwszeństwo nabycia spadku przysługuje małżonkowi spadkodawcy oraz jego dzieciom. Dziedziczą oni w częściach równych, jednak część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza od jednej czwartej całego spadku. Małżonek nie dziedziczy w sytuacji, jeśli doszło do orzeczenia o separacji. W przypadku, kiedy spadkodawca nie miał dzieci, do nabycia majątku powoływani są jego rodzice, następnie rodzeństwo i ich zstępni, w dalszej kolejności dziadkowie i ich zstępni. Jeśli dojdzie do sytuacji, że spadkodawca nie ma żadnych krewnych, którzy mogliby nabyć spadek, przypada on gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeśli nie da się ustalić tego miejsca lub było ono poza granicami kraju, wówczas spadkobiercą ustawowym staje się Skarb Państwa. 

Dziedziczenie na podstawie testamentu

Osoba fizyczna, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, zgodnie z Kodeksem cywilnym, na wypadek swojej śmierci może rozporządzić mieniem i majątkiem poprzez testament. Można go sporządzić, w zależności od okoliczności, w formie zwykłej lub szczególnej. W takim dokumencie może powołać do spadku jedną bądź kilka osób i w takiej sytuacji przepisy dotyczące dziedziczenia ustawowego nie mają zastosowania. Osoba sporządzająca testament, czyli spadkodawca, może odwołać część lub całość spisanych postanowień w dowolnym momencie. Takie odwołanie może nastąpić poprzez sporządzenie nowego testamentu bądź poprzez zniszczenie poprzedniego dokumentu lub pozbawienie go ważności. Testament jako dokument prawny jest nieważny, jeśli został sporządzony:

• w stanie wyłączającym świadome i swobodne podjęcie decyzji,
• pod wpływem błędu, w rozumieniu, że gdyby spadkodawca wiedział nie działał pod wpływem błędu, nie ustanowiłby takiej decyzji w testamencie,
• pod wpływem groźby.

Spadkobiercy nabywają spadek w momencie śmierci spadkodawcy. Nabycie to następuje z mocy prawa. Prawo jednak zastrzega sytuacje, w których sąd może uznać spadkobiercę za niegodnego nabycia spadku. Ma to miejsce w sytuacji, gdy np. taka osoba sfałszowała testament, zniszczyła go, podstępem lub groźbą namówiła spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu zgodnie ze swoją wolą lub dopuściła się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko niemu. 

W jakich sytuacjach obowiązuje prawo do zachowku?

Jeśli w wyniku postanowień testamentu i rozporządzenia majątkiem przez spadkodawcę jego najbliżsi, tj. zstępni, małżonek oraz rodzice – którzy ustawowo byliby powołani do spadku – nie dostaną żadnej części rzeczonego majątku lub jedynie niewielką jego część, mają prawo do zachowku. Czym zatem jest ów zachowek? O definicję poprosiliśmy eksperta z kancelarii prawnej Krzysztofa Bilskiego: 

Zachowek jest instytucją prawa spadkowego, która chroni najbliższych spadkodawcy przed dowolnym korzystaniem przez niego ze swobody rozporządzania majątkiem. Można go określić jako ułamek wartości udziału spadkowego, który przysługiwałby uprawnionemu do zachowku, gdyby ten był uwzględniony w testamencie.